روان‌درمانی کودک و نوجوان

او دانش‌آموزی تنهاست و ظاهراً تمایلی به برقراری رابطه‌ی دوستی ندارد. این‌طور به نظر می‌رسد که او به زندگی بی‌علاقه است و هیچ چیز توجه و علاقه‌اش را جلب نمی‌کند. به‌تازگی علامت‌هایی از پرخاشگری، از جمله کتک‌کاری و بددهنی، در او بروز کرده که معلمانش را نگران ساخته است.

چرا روان‌درمانی برای کودکان و نوجوانان؟

والدین دوست دارند کودکان را در برابر مشکلات استرس‌زا و گرفتاری‌هایی که بزرگسالان در جهانِ به سرعت در حال تغییر با آنها مواجه‌اند، مصون ببینند. در نظر آنان کودکی دورانِ آسودگی‌خیال، بی‌مسئولیتی، فارغ بودن از دغدغه‌‌های مالی، فشارهای اجتماعی یا مشکلات کاری است. بسیاری از بزرگترها که خود را دوستدار کودک می‌دانند، از قدرت شناخت و درک کودک بی‌اطلاع هستند. آنها فکر می‌کنند کودکان تقریباً از رویدادها و تحولات سیاسی و اقتصادی بی‌خبرند. اما تجربه‌ی ما، در کار با کودکان نشان می‌دهد که اگر به کودکان فرصت اظهارنظر داده شود و در فضایی صمیمی با آن ها گفت‌وگو کنیم، می‌توانند در حل مسئله و تصمیم گیری بسیار موفق عمل کنند.

دنیای کودکی و نوجوانی

در جریان رشد طبیعی هر کودک و نوجوان، رشته‌ای از تغییرات شناختی، فیزیکی، عاطفی و اجتماعی را شاهد هستیم. تقریبا همه‌ی کودکان در طول رشد و در جریان سازگاری با این تغییرات دچار مشکلاتی می شوند و استرس یا تعارضی که به دنبال می‌آید، می‌تواند به مشکلات یادگیری و رفتاری در آنان بینجامد. هر کودک، در جریان رشد طبیعی خود باید بتواند به استقلال دست یابد، بیاموزد با همسالانش رابطه برقرار کند، اعتمادبه‌نفس را در خود تقویت نماید، با تغییراتی که پیوسته در فیزیک و بدن و شرایط جسمی او رخ می‌دهد کنار بیاید، اعتقادات و ارزش‌های بنیادین را در خود شکل دهد و یاد بگیرد چگونه به شیوه‌های جدید به تفکر بپردازد و اطلاعات جدیدی به دست بیاورد.

تغییرات فراوانی در زندگی کودکان و نوجوانان ممکن است رخ دهد که آنان باید خود را با آنها وفق دهند مثلاً نقل مکان از محلی به محل دیگر، رفتن از مدرسه‌ای به مدرسه‌ی دیگر، مرگ یا طلاق در خانواده و بروز بیماری های خطرناک. اگر استرس‌ها و تعارض‌های ناشی از جامعه‌ی به سرعت در حال تغییر، که درک آن حتی برای بزرگسالان هم دشوار است، به دغدغه‌ها و مشکلات ناشی از رشد طبیعی کودک بیفزائیم، خواهیم دید که دنیای کودک برای او آنقدرها هم دل‌انگیز و مطبوع نیست.

بنابراین تراپیست کودک و نوجوان در این مسیر به آن ها کمک می‌کند تا احساسات و افکار غم‌انگیز، عصبانی‌کننده و دردناک خود را درک کنند. همچنین به کمک تراپی، در روابط خود و خانواده شرایط بهتری خواهند داشت و از فرصت‌های مدرسه استفاده‌ی بهتری خواهند کرد.

همچنین تراپیست کودک و نوجوان برای درک احساساتی که نمی‌توان در مورد آن‌ها با صدای بلند صحبت کرد آموزش دیده است. او این کار را از طریق بازی، نقاشی و صحبت در مورد رویدادها و تجربیات انجام می‌دهد.

روان‌درمانی کودک و نوجوان چیست؟

تأثیر تراپی بر کودک و نوجوان به‌خوبی ثابت شده است. این نوع تراپی به‌طور کاملاً تخصصی برای مشکلات عاطفی و رشدی کودکان و نوجوانان معرفی می‌شود، روشی تخصصی برای درک ذهن و چگونگی عملکردشان در جهان.

اگرچه امروزه از آن به عنوان یک «گفتگوی درمانی» نام برده می‌شود اما کودکان و نوجوانان اغلب از طریق بازی ارتباط برقرار می‌کنند تا خودشان، روابطشان و هرآنچه در آن می‌گذرد را بهتر درک کنند. گینوت می‌گوید: کلامِ کودک، بازی اوست و اسباب‌بازی‌هایش نیز کلمات او را تشکیل می‌دهند. بنابراین تراپیست کودک از بازی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین ابزارهای ارتباطی کودک استفاده می‌کند.

تراپیست به همراه کودک به دنبال کشف احساساتی است که بیشتر زیر سطح هشیار قرار دارند و هر دو (تراپیست و کودک) درک خود از مسائل رابطه را افزایش می‌دهند و او در تمام حالات اضطرابی و پریشانی در جریان تراپی  مراجع را همراهی می‌کند.

ساختن اعتماد در رابطه‌‌ی مراجع و تراپیست، هدف مهمی است. ایجاد یک رابطه‌ی درمانی همراه با احترام و بدون تناقض موجب تقویت سلامت روان و کاهش علائم نگران‌کننده می‌شود.

تراپیست کودک و نوجوان با چه کسانی کار می‌کند؟

در کلینیک تجربه‌ی زندگی، روان‌درمانگران کودک و نوجوان به دامنه‌ی سنی 5 تا 18 سال خدمات روان‌درمانی ارائه می‌دهند. همچنین چارچوب فکری کار در این مرکز بر اساس ارائه‌ی خدمات به والدین، مراقبین کودک و همچنین متخصصانی که با کودکان و نوجوانان کار می‌کنند طراحی شده است تا درک عمیق‌تری از رشد عاطفی کودک پیدا کنند. این تراپیست‌ها با دریافت سوپرویژن، در حوزه‌های زیر تجربه‌ی قابل توجهی در درمان دارند:

* افسردگی ، اضطراب، مشکلات عمده‌ی عاطفی‌ – رفتاری، مشکلات خوردن، مسائل ارتباطی، آسیب به خود، مشکلات دلبستگی و طیف وسیعی از تروما ، مسائل رشدی

همچنین روان‌درمانگران کودک و نوجوان، به کودکانی که مورد بهره‌کشی جنسی قرار گرفته‌اند کمک می‌کنند.

تراپیست کودک و نوجوان چگونه کار می‌کند؟

تراپیست هر مراجعِ کودک یا نوجوان را درون بافت‌ خانواده و محیط اطرافش بررسی می کند. او نیاز به حمایت و همراهی والدین، مراقبین یا سایر اعضای خانواده را نیز مورد بررسی قرار می‌دهد که آیا آنها هم باید برای پیشبرد اهداف تراپی شرایطی را فراهم کنند یا خیر.

تراپیست به مراجعِ کودک و نوجوان کمک می‌کند به‌صورت معنادار تجربیات و احساسات شخصی خود را درک کند تا بتواند از از این طریق در سفر رشد فردی خود پیش برود. بسته به رویکرد تراپیست و نوع مشکل مراجع، تراپی می‌تواند کوتاه‌مدت یا دراز مدت باشد. در رویکرد طولانی‌مدت، مراجع و تراپیست یک رابطه‌ی درمانیِ طولانی‌مدت را ساخته و آن را حفظ می‌کنند با این امید که با درک شدن و ایجاد رابطه‌ی متفکرانه مراجع بتواند راه‌های جدید و سالم‌تری برای مدیریت مشکلات خود بیابد.

در جلسات اول تراپی کودک و نوجوان چه می‌گذرد؟

یک ارزیابی دقیق در شروع تراپی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. ارزیابی عمیق همراه با توصیف دقیق و با جزئیات می‌تواند چشم‌اندازی از دنیای عاطفی کودک به تراپیست ارائه دهد.

در تراپی مواقعی وجود دارد که تراپیست پس از ارزیابی دقیق و ارائه‌ی بازخوردهای لازم برای کودک، نوجوان و یا خانواده‌اش مشخص خواهد شد که تراپی به‌صورت بلندمدت پیگیری شود یا کوتاه‌مدت. پس در جلسات ابتدایی مراجع ارزیابی خواهد شد. برای کودکان زیر 7 سال این ارزیابی از طریق گفتگو با والدین انجام می‌شود.

روان‌درمانی کودک و نوجوان چقدر طول می‌کشد؟

طول دوره‌ی تراپی کودک و نوجوان بر اساس ارزیابی می‌تواند از چند جلسه تا دو سال به طول بینجامد. گاهی چند جلسه تراپی می‌تواند مسئله را حل کند و گاهی اوقات نیز بیشتر طول می‌کشد که در این صورت تراپیست ممکن است پیشنهاد کند که نیاز است یک سال یا بیشتر با مراجع کار کند. در برخی موارد ممکن است روند تراپی ایجاب کند که به‌صورت فشرده و سه بار در هفته انجام شود. بنابراین بر اساس ارزیابی تراپیست از مشکلات مراجع جلسات تراپی طراحی و طول دوره‌ی تراپی مشخص می‌شود.

مدت زمان جلسات روان‌درمانی

جلسات تراپی برای کودکان و نوجوانان پنجاه دقیقه و جلسات خانوادگی بین یک ساعت تا یک ساعت و سی دقیقه به طول می‌انجامد.

کودکان معمولا به‌تنهایی به اتاق تراپیست وارد می‌شوند. کودکانِ بزرگتر معمولاً در جلسات تراپی می‌توانند راجع به مشکلاتشان صحبت کنند اما بچه‌های کوچکتر، بیشتر برای بیان کلمات و ذهنیات خود از طریق بازی و نقاشی با تراپیست خود ارتباط می‌گیرند.

گاهی مشاهده می‌شود کودکان برای برقراری ارتباط با تراپیست از طریق گفتگو یا بازی دچار مشکل می‌شوند. در این‌گونه موارد تراپیست با دقت واکنش کودکان به جلسات و شیوه‌ی برقراری ارتباط را بررسی می‌کند تا معنای رفتار کودک را بشناسد.

ثبات و پیش‌بینی پذیری دو عاملی است که موفقیت تراپی را پیش‌بینی می‌کند بنابراین تراپیست‌ها سعی می‌کنند با یک توالی (یک روز و ساعت مشخص در هفته) و در مکانی ثابت، جلسات تراپی را با کودک و نوجوان پیش ببرند.

اثربخشی روان‌درمانی

در مواردی روان‌درمانی خیلی سریع در مراجع تغییراتی ایجاد می‌کند، حتی وقتی علائم آزاردهنده و دشواری وجود دارد، اما خوب است بدانیم تنها هدف روان‌درمانی رهایی از سمپتوم‌های آزاردهنده و ناخوشایند نیست بلکه هدف اصلی آن کمک به افراد برای استفاده‌ی بهتر از فرصت‌ها و ایجاد روابط معنادار در آینده است. در کودکان با سنین کمتر نیز هدف اساسی کمک به آن‌ها در مسیر رشد سالم است، بنابراین تا رسیدن به هدف روان‌درمانی، ادامه‌ی مسیر تراپی اهمیت ویژه‌ای دارد.

تحقیقات نشان می‌دهند که روان‌درمانی به‌ویژه در درمان افسردگی، اضطراب و اختلالات رفتاری و رشدی مؤثر بوده است. همچنین نتایج معناداری در حوزه‌ی تراپی دختران و کودکانی که مورد آزارجنسی قرار گرفته‌اند یا دچار محرومیت و بی توجهی بوده اند بیان می‌کند.

به‌طور کلی بهبود از طریق روان‌درمانی درازمدت به‌صورت پایدار یا افزایشی گزارش شده است.

عوامل جانبی در روان‌درمانی

همانطور که در یک عمل جراحی برای درمانِ یک مسئله حاد ممکن است جراح با تیغ جراحی بدن را بشکافد و فرد دچار خون‌ریزی شود، در هر کدام از انواع تراپی روان‌شناختی احتمال تجربه‌ی احساسات ناخوشایند قبل از تجربه‌ی بهبودی وجود دارد، و گاهی ممکن است در کوتاه‌مدت رفتار بدتر شود. اما همان‌طور که به پزشک جراح در بهبودی اعتماد داریم، لازم است به تراپیست نیز اعتماد داشت.

کودکان گاهی اوقات متوجه می‌شوند که جلسات آن ها احساسات، افکار و خاطرات ناخوشایندی در آنها تحریک می‌کند، این تجربه گاهی موجب بی‌اعتنایی آن‌ها به درمان شده یا شروع به انتقاد از تراپیست خود می‌کنند و حتی ممکن است مایل به شرکت در جلسات تراپی نباشند.

کار روان‌درمانی کودکان اغلب سخت بوده و همراهی کودکان دشوار است. این موجب صرف انرژی عاطفی زیادی در تراپیست می‌شود، با وجود این، بیشتر کودکان، از جمله آنهایی که در ابتدا نسبت به تراپی واکنش منفی دارند نسبت به آن دلبستگی نشان می‌دهند و در صورت کنسل شدن جلسات یا رفتن به تعطیلات، نسبت به دور بودن از جلسات تراپی اعلام نارضایتی می‌کنند.

جایگزین‌های روان‌درمانی

روان‌درمانی به همه‌ی کودکان پیشنهاد نمی‌شود. طیف وسیعی از تراپی‌های جایگزین وجود دارند که تراپیست پس از ارزیابی اولیه در خصوص آن‌ها با مراجع صحبت می‌کند.

پس از ارزیابی‌های اولیه روان‌درمانی طولانی‌مدت زمانی برای مراجع در نظر گرفته می‌شود که به‌عنوان مفیدترین تراپی برای مشکلات خاص کودک باشد. به طور کلی تراپیست‌ها زمان قابل توجهی را برای بررسی طرح تراپی و اطمینان از مناسب بودن آن برای مشکل کودک صرف می‌کنند.

در برخی موارد ممکن است کودک نیاز به کمک دارویی داشته باشد که به پزشک متخصص ارجاع داده خواهد شد تا در کنار روان‌درمانی، از ابزار دارو هم استفاده شود.

همچنین گاهی ممکن است مراجعان به انتخاب خودشان تصمیم بگیرند از هیچ نوع کمک حرفه‌ای برای مشکل خود استفاده نکنند و خود به‌تنهایی مشکل را مدیریت کنند. در این موارد لازم است توجه شود که بدون راهنمایی متخصص، ممکن است گره‌های روانی مضاعف شده و فرد دچار مشکلات بیشتری شود.

به عنوان والدین، چگونه تراپیست و فضای تراپی را به کودک و نوجوانمان معرفی کنیم؟!

شاید بعد از تصمیم به مراجعه‌ی فرزندتان به تراپیست با این سؤالات کودک یا نوجوانتان بر بخورید:

چرا من میام اینجا؟

در این موارد به کودک اطمینان می‌دهیم که اینجا جای بدی نیست و تو به‌خاطر چیز بد یا عجیبی به اینجا نمی‌آیی. ممکن است به این دلایل به اینجا بیایی که مثلاً ترسیده باشی، غمگین باشی، نگران باشی و غیره. و نمی‌دانی چگونه در موردش به کسی بگویی. همه‌ی افرادی که اینجا هستند درک می‌کنند که شاید تو در این محیط احساس ترس یا جدا شدن از خانواده داشته باشی اما همه‌ اینجا هستند تا بتوانند به تو کمک کنند.

در تراپی چه اتفاقی می‌افتد؟

لازم است برای کودک یا نوجوان روشن شود که تو زمان زیادی را صرف صحبت‌کردن و بازی با شخصی به نام تراپیست در اتاقی آرام به نام اتاق تراپی خواهی کرد.

تراپیست به‌خوبی به تو گوش می‌دهد. او احساسات و حرف‌هایت را جدی می‌گیرد، نگرانی‌هایت را درک می‌کند و با یک سری توصیه‌ها کمک می‌کند که در خصوص مشکلت چه کاری انجام دهی.

تراپیست من چه کسی خواهد بود؟

به فرزند خود می‌گوییم که تراپیست تو ممکن است یک مرد یا یک زن باشد. آن‌ها کسانی هستند که با تو وقت می‌گذرانند و کمک می‌کنند تا احساسات خود را درک کنی و احساس بهتری داشته باشی. او با تو مهربان است و از تو مراقبت می‌کند.

تراپیست گاهی وقت‌ها با کودک بازی می‌کند گاهی هم نه. زیرا می‌خواهد در مورد موضوعات مهم با هم صحبت کنند.

سخنی با والدین

وقتی برای اولین بار به کلینیک تجربه‌ی زندگی مراجعه می‌کنید خوب است به کودک یا نوجوانتان در این خصوص آمادگی دهید:

این خیلی طبیعی است که در اولین مراجعه به اینجا کمی احساس ترس یا اضطراب داشته باشی، آدم‌هایی که اینجا کار می‌کنند کاملا درک می‌کنند که وارد شدن به یک محیط جدید و صحبت‌کردن با آدم‌هایی که نمی‌شناسی در ابتدا می‌تواند احساس ترس یا اضطراب ایجاد کند، اما آن‌ها لبخند می‌زنند و سلام می‌کنند تا به تو کمک کنند که احساس بهتری داشته باشی.

همچنین ممکن است در آغاز برای او کمی سخت باشد که درباره‌ی احساسات خود با یک غریبه صحبت کند، به او اطمینان می‌دهیم که ما همراه او خواهیم بود و نگران نباشد. تراپیست تو صبور خواهد بود و به تو فرصت خواهد داد تا هر وقت که آمادگی داری صحبت کنی.

هنگامی که تصمیم می گیرید از خدمات مرکز تجربه ی زندگی استفاده کنید، این مسیر مقابل شما قرار می‌گیرد:

با مراجعه به سایت مرکز تجربه‌ی زندگی، فرم درخواست تراپی را بر اساس درخواست خود پر می‌کنید سپس توسط کادر مجرب پذیرش، تراپیست متناسب با درخواست شما جهت دریافت خدمات به صورت آنلاین و حضوری معرفی می‌شود و شما می توانید بهترین مسیر دریافت خدمات با شرایط خود را انتخاب کنید.

توصیه‌ی ما برای کودکان زیر هفت سال ارائه‌ی خدمات به‌صورت حضوری می‌باشد، اما شما امکان دریافت خدمات به‌صورت آنلاین نیز دارید.

در کلینیک تجربه‌ی زندگی اتاق کودک به‌طور مجزا طراحی شده تا کودک شما با راحتی و آرامش خاطر بتواند با فضای تراپی ارتباط بگیرد و در جهت رشد گام بردارد.

رویکردهای درمانی ارائه شده در مرکز تجربه ی زندگی برای کودکان و نوجوانان شامل درمان هیجان‌مدار (EFT)، شناختی رفتاری (CBT) و درمان تحلیلی است.

سخن آخر

با توجه به اهمیت دریافت روان‌درمانی برای کودکان و نوجوان، چنانچه دریافته‌اید که کودک یا نوجوان شما به تراپی نیاز دارد به عنوان والدینی مسئولیت‌پذیر و آگاه، بهترین و حمایت‌کننده‌ترین کاری که می‌توانید برا آن‌ها انجام دهید استفاده از خدمات روان‌درمانی است.

در این مسیر برای پاسخ به هرگونه سؤال و دریافت راهنمایی می‌توانید با ما در مجله تجربه ی زندگی در ارتباط باشید.

منابع

1. مشاوره با کودکان، چارلز تامپسون، لیندا رودلف، 1388، انتشارات رشد.
2. Ginott,H. G.(1994). Inn C. E. Schaefer & H. Kaduson(Eds.), The quotable play therapist:238 of the all-time best quotes on play and play therapy. Northvale, NJ: Jason Aronson.
3. Mufson, L., Moreau, D., Wickramaratne, P., Martin, J. & Samoilov, A. (1994). Modification of interpersonal psychotherapy with depressed adolescents (IPT-A): Phase I and II studies. Journal of American Academy Child Adolescent Psychiatry, 33,695-705
4. Mufson, L., Weissman, M., Moreau, D. & Garfinkel, R. (1999), Efficacy of interpersonal psychotherapy for depressed adolescents. Archives of General Psyichiatry, 56,573-579.
5. Sanders MR, Dadds M. Behavioral Family Intervention Boston: Allyn and Bacon; 1993
6.  Patterson GR. Coercive Family Process. Eugene,OR: Castalia; 1982
7. Krause and Orlinsky; 1986